دلبستگی اجتنابی: ریشهها، نشانهها و راههای مواجهه
دلبستگی اجتنابی: ریشهها، نشانهها و راههای مواجهه
مقدمه
دلبستگی (Attachment) یکی از بنیادیترین مفاهیم در روانشناسی رشد و روابط انسانی است. نظریهی دلبستگی ابتدا توسط جان بالبی (John Bowlby) مطرح شد و بعدها توسط مری اینسورث (Mary Ainsworth) گسترش یافت. طبق این نظریه، نوع رابطهی کودک با مراقب اصلی (معمولاً مادر یا پدر) نقش بسیار مهمی در شکلگیری شخصیت، روابط عاطفی و حتی سلامت روانی او در آینده دارد.
یکی از سبکهای دلبستگی که معمولاً باعث چالشهای زیادی در روابط عاطفی و اجتماعی فرد میشود، دلبستگی اجتنابی (Avoidant Attachment) است. این سبک، به ظاهر با استقلال، خونسردی و بینیازی همراه است، اما در واقع ریشه در ترسهای عمیق، تجربههای کودکی و اضطرابهای درونی دارد.
در ادامه، با جزئیات کامل بررسی میکنیم که دلبستگی اجتنابی چیست، چه نشانههایی دارد، چگونه شکل میگیرد، چه تأثیری بر روابط عاطفی و زندگی فردی میگذارد، و در نهایت چه راههایی برای مدیریت و درمان آن وجود دارد.
دلبستگی اجتنابی چیست؟
دلبستگی اجتنابی یک الگوی رفتاری و عاطفی است که در آن فرد تمایل دارد از نزدیکی عاطفی و صمیمیت با دیگران اجتناب کند. چنین افرادی معمولاً:
- ظاهر خودکفا و مستقل دارند.
- به سختی احساسات عمیق خود را بروز میدهند.
- از روابط نزدیک هراس دارند یا در آنها احساس خفگی میکنند.
- ترجیح میدهند مشکلاتشان را به تنهایی حل کنند.
در نگاه اول ممکن است این افراد بسیار قوی و بینیاز به نظر برسند، اما پشت این نقاب، ترس از طرد شدن یا آسیب دیدن وجود دارد.
ریشههای دلبستگی اجتنابی در کودکی
سبک دلبستگی هر فرد در دوران کودکی و بر اساس نوع رابطه با مراقب اصلی شکل میگیرد. کودکانی که بعدها به دلبستگی اجتنابی مبتلا میشوند، معمولاً شرایط زیر را تجربه کردهاند:
- بیتوجهی یا سردی والدین: وقتی کودک نیاز به توجه، محبت یا آرامش دارد اما والدین او پاسخ کافی نمیدهند یا حتی او را نادیده میگیرند.
- والدین بسیار سختگیر یا منتقد: کودک یاد میگیرد که برای دریافت محبت باید کامل و بینقص باشد، در نتیجه احساسات واقعی خود را پنهان میکند.
- تجربهی تنبیه یا تحقیر هنگام ابراز احساسات: وقتی کودک گریه یا ابراز نیاز میکند و والدین او را سرزنش یا مسخره میکنند، او یاد میگیرد که احساسات خود را مخفی کند.
- مراقبت ناپایدار: گاهی والدین مهربان هستند و گاهی کاملاً بیتوجه، که این باعث سردرگمی کودک میشود.
نتیجهی چنین تجربههایی این است که کودک برای محافظت از خود یاد میگیرد:
- نیازهایش را سرکوب کند.
- به دیگران اعتماد نکند.
- برای بقا به استقلال افراطی تکیه کند.
نشانههای دلبستگی اجتنابی در بزرگسالی
وقتی این کودکان بزرگ میشوند، سبک دلبستگی اجتنابی در روابط آنها نمایان میشود. برخی از نشانههای مهم عبارتاند از:
۱. مشکل در صمیمیت
افراد اجتنابی معمولاً وقتی رابطه عاطفی خیلی نزدیک میشود، احساس اضطراب یا خفگی میکنند. ممکن است:
- از تعهد فرار کنند.
- به بهانههای مختلف فاصله بگیرند.
- در لحظههای احساسی، سرد یا بیتفاوت به نظر برسند.
۲. سرکوب احساسات
این افراد معمولاً احساسات خود را بهسختی نشان میدهند. مثلاً ممکن است ناراحت یا مضطرب باشند اما ظاهراً آرام و بیتفاوت جلوه کنند.
۳. باور به خودکفایی افراطی
آنها باور دارند که تنها بودن بهتر از وابستگی است. کمک خواستن برایشان نشانه ضعف محسوب میشود.
{راهی به سوی تحول: توجه نکردن به منفی ها به اندازه توجه به نکات مثبت مهم است}
۴. ترس پنهان از طرد شدن
هرچند ظاهراً بینیاز به عشق و محبت به نظر میرسند، اما در عمق وجودشان از طرد شدن میترسند.
۵. رفتارهای دوگانه در رابطه
- گاهی بسیار نزدیک میشوند اما ناگهان فاصله میگیرند.
- ممکن است همزمان هم عشق بخواهند و هم از آن بترسند.
تأثیر دلبستگی اجتنابی بر روابط عاطفی
روابط عاطفی برای افراد با دلبستگی اجتنابی میتواند پر از چالش باشد:
- در شروع رابطه: ممکن است جذاب و مستقل به نظر برسند، چیزی که برخی افراد آن را تحسین میکنند.
- در ادامه رابطه: وقتی شریک عاطفی به دنبال صمیمیت بیشتر است، فرد اجتنابی عقبنشینی میکند.
- تعارضهای عاطفی: شریک زندگی معمولاً احساس میکند که دوست داشته نمیشود یا نادیده گرفته میشود.
- چرخهی تکرارشونده: فاصله گرفتن و بازگشت دوباره، نوعی چرخه عاطفی فرسایشی ایجاد میکند.
اثرات دلبستگی اجتنابی بر زندگی فردی
این سبک فقط روابط عاشقانه را تحت تأثیر قرار نمیدهد، بلکه:
- باعث میشود فرد در روابط دوستانه و کاری هم سطحی باقی بماند.
- ممکن است در مدیریت استرس مشکل داشته باشد، چون احساسات خود را نادیده میگیرد.
- خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب پنهان در آنها بالاتر است.
تفاوت دلبستگی اجتنابی با سبکهای دیگر
چهار سبک دلبستگی اصلی وجود دارد:
- ایمن (Secure): اعتماد به نفس، راحتی در صمیمیت.
- اجتنابی (Avoidant): فاصله گرفتن از صمیمیت.
- اضطرابی (Anxious): چسبندگی و ترس از رها شدن.
- آشفته یا دوسوگرا (Disorganized): ترکیبی از ترس و وابستگی شدید.
فرد اجتنابی بیشترین تفاوت را با سبک اضطرابی دارد. اضطرابیها بیش از حد به عشق نیاز دارند، در حالی که اجتنابیها نیازشان را انکار میکنند.

چگونه با دلبستگی اجتنابی کنار بیاییم؟
۱. خودآگاهی
اولین گام شناختن الگوی رفتاری خود است. فرد باید بداند که پشت این استقلال افراطی، ترسهای کودکی پنهان است.
۲. یادگیری ابراز احساسات
تمرین بیان احساسات ساده مثل «امروز ناراحتم» یا «به کمک نیاز دارم» میتواند شروع خوبی باشد.
{دوستان خدا نمیترسند : چرا خداوند بارها در قرآن این جمله را گفته ؟}
۳. رواندرمانی
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): برای تغییر باورهای اشتباه درباره صمیمیت.
- درمان مبتنی بر دلبستگی: کمک به بازسازی اعتماد در روابط.
- درمانهای هیجانی (EFT): برای باز کردن راههای سالم ابراز احساسات.
۴. ایجاد روابط ایمن
بودن در رابطه با فردی با سبک دلبستگی ایمن میتواند به مرور، الگوهای ناسالم اجتنابی را تغییر دهد.
۵. تمرین ذهنآگاهی و خودمهربانی
تمرکز بر لحظه حال، پذیرش احساسات و تمرین خوددوستی، به کاهش دفاعهای درونی کمک میکند.
دلبستگی اجتنابی نوعی سبک روانی
دلبستگی اجتنابی نوعی سبک روانی است که ظاهر آن استقلال و بینیازی است، اما در عمق، از ترس از صمیمیت، طرد شدن و آسیب دیدن سرچشمه میگیرد. این سبک معمولاً ریشه در کودکی دارد و میتواند در بزرگسالی روابط عاطفی و کیفیت زندگی را مختل کند.
با خودآگاهی، تمرین بیان احساسات، تجربهی روابط ایمن و گاهی کمک گرفتن از رواندرمانی، میتوان از حصار اجتناب خارج شد و به سمت یک دلبستگی ایمنتر و سالمتر حرکت کرد.
ادامه مقاله: دلبستگی اجتنابی
مثالهای روزمره از دلبستگی اجتنابی
برای درک بهتر دلبستگی اجتنابی، بیاییم چند موقعیت واقعی را تصور کنیم:
۱. در روابط عاشقانه
لیلا و امیر چند ماهی است با هم آشنا شدهاند. لیلا دوست دارد بیشتر وقتش را با امیر بگذراند، اما امیر هر وقت رابطه جدیتر میشود، ناگهان سرد میشود. مثلاً وقتی لیلا درباره ازدواج صحبت میکند، امیر بحث را عوض میکند یا بهانه میآورد که سرش شلوغ است.
{قدرت ذهنیت برنده: آموزههای کریستیانو رونالدو در زندگی و موفقیت}
- لیلا احساس میکند دوست داشته نمیشود.
- امیر در واقع لیلا را دوست دارد، اما ترس از صمیمیت باعث میشود فاصله بگیرد.
۲. در محیط کار
حسین کارمندی بسیار دقیق و موفق است، اما به هیچ عنوان دوست ندارد کسی به او کمک کند. وقتی همکارانش پیشنهاد همکاری میدهند، او جواب میدهد: «خودم انجام میدهم، راحت باشید.»
- ظاهر او استقلال و قدرت را نشان میدهد.
- اما در واقع او از اینکه ضعف یا نیازش دیده شود، هراس دارد.
۳. در روابط خانوادگی
مریم وقتی ناراحت است، به جای اینکه با خانواده یا دوستانش درد دل کند، خودش را در اتاق حبس میکند و با گوشی یا کتاب وقت میگذراند. او باور دارد که «هیچکس واقعاً نمیتواند من را درک کند.»
این مثالها نشان میدهند که اجتنابگران معمولاً نیاز عمیق به ارتباط دارند اما به دلیل ترس، آن را انکار میکنند.
چرا افراد اجتنابی به ظاهر قوی و مستقلاند؟
افراد اجتنابی معمولاً از بیرون شبیه آدمهای فوقالعاده قوی، مستقل و بینیاز به نظر میرسند. دلیل این موضوع این است که آنها در کودکی یاد گرفتهاند:
- ابراز نیاز مساوی است با طرد شدن.
- وابستگی مساوی است با آسیب دیدن.
- تنها بودن امنتر است.
بنابراین، برای محافظت از خود، نقاب استقلال را بر چهره میزنند. اما این استقلال اغلب افراطی و ناسالم است، چون در واقع نوعی دفاع روانی است، نه یک انتخاب سالم.
{1 باور طلایی در قرآن برای زیباتر شدن زندگی}
الگوهای رفتاری رایج در دلبستگی اجتنابی
۱. گارد عاطفی: آنها به سختی اجازه میدهند دیگران به قلبشان نزدیک شوند.
۲. تمرکز روی کار یا سرگرمیها: بسیاری از اجتنابگران انرژی خود را صرف کار، ورزش یا سرگرمی میکنند تا نیاز به صمیمیت را پنهان کنند.
۳. بیتوجهی به نشانههای محبت: اگر کسی به آنها محبت کند، ممکن است آن را نادیده بگیرند یا کوچک بشمارند.
۴. قطع رابطه ناگهانی: وقتی رابطهای خیلی نزدیک شود، ناگهان عقبنشینی میکنند.
۵. مشکل در گفتوگو درباره احساسات: ممکن است بگویند: «من اهل این حرفها نیستم» یا «زیادی حساس نباش».
تفاوت دلبستگی اجتنابی در زنان و مردان
- مردان اجتنابی: بیشتر با سکوت، بیتوجهی و فاصله گرفتن واکنش نشان میدهند. آنها ممکن است خود را در کار یا فعالیتهای بیرونی غرق کنند.
- زنان اجتنابی: ممکن است ظاهراً گرم و اجتماعی باشند اما در لحظههای صمیمیت عاطفی (مانند گفتوگوهای جدی یا تعهد) عقبنشینی کنند.
مشکلاتی که افراد اجتنابی تجربه میکنند
۱. احساس تنهایی مزمن: چون اجازه نمیدهند رابطهای عمیق شکل بگیرد.
۲. احساس بیاعتمادی: باور دارند کسی واقعاً نمیتواند آنها را دوست داشته باشد.
۳. تعارض درونی: از یک طرف عشق میخواهند، از طرف دیگر از آن فرار میکنند.
4. نارضایتی در روابط طولانیمدت: شریک زندگی احساس میکند نادیده گرفته میشود.
راهکارهای عملی برای افراد با دلبستگی اجتنابی
۱. نوشتن احساسات
افراد اجتنابی معمولاً در بیان شفاهی مشکل دارند. نوشتن در دفترچه میتواند اولین قدم برای شناخت و ابراز احساسات باشد.
{چگونه ارتباطات حرفهای مسیر زندگی را تغییر میدهند}
۲. تمرین آسیبپذیری کوچک
به جای شروع با مسائل بزرگ، میتوان از جملات ساده شروع کرد:
- «امروز کمی خستهام.»
- «دوست داشتم بیشتر پیشت باشم.»
این تمرین به تدریج دیوار دفاعی را کم میکند.
۳. انتخاب شریک ایمن
رابطه با کسی که سبک دلبستگی ایمن دارد، کمک بزرگی است. چنین شریکی صبور است و فرد اجتنابی را قضاوت نمیکند.
۴. مراجعه به درمانگر
جلسات مشاوره میتواند کمک کند فرد الگوهای رفتاری خود را بشناسد و راههای سالمتری برای صمیمیت یاد بگیرد.
۵. تمرین اعتماد تدریجی
مثلاً به جای اینکه همه کارها را خودش انجام دهد، یک وظیفه کوچک را به دوست یا همکارش بسپارد.

نقش شریک زندگی در کنار فرد اجتنابی
اگر شما با فردی با سبک دلبستگی اجتنابی در رابطه هستید، لازم است:
- صبور باشید و فشار بیش از حد برای صمیمیت وارد نکنید.
- از او نپرسید: «چرا اینقدر سردی؟» بلکه بپرسید: «چطور میتونم بهت احساس امنیت بدم؟»
- محبت خود را ثابت و پایدار نشان دهید.
- از بازیهای روانی (مثل بیتوجهی عمدی) پرهیز کنید. چون او سریعتر فاصله میگیرد.
امید به تغییر
نکته مهم این است که سبک دلبستگی ثابت و تغییرناپذیر نیست. تحقیقات نشان دادهاند که افراد میتوانند با تمرین و روابط سالم، به سمت دلبستگی ایمن حرکت کنند.
برای مثال:
- فردی که همیشه از کمک گرفتن اجتناب میکرد، وقتی بارها از شریک یا دوستش کمک میگیرد و تجربه مثبت دارد، کمکم یاد میگیرد که اعتماد کند.
- یا کسی که همیشه احساساتش را پنهان میکرد، وقتی میبیند ابراز احساس باعث صمیمیت بیشتر میشود، به تدریج درِ قلبش را باز میکند.
دیوار نامرئی
دلبستگی اجتنابی شبیه دیوار نامرئی است که فرد دور خودش کشیده تا از طرد شدن و آسیب دیدن در امان بماند. اما این دیوار در عین محافظت، او را از عشق، صمیمیت و آرامش واقعی محروم میکند.
شناخت این سبک، پذیرش آن و تلاش برای تغییر میتواند زندگی فرد را متحول کند. راه تغییر آسان نیست، اما با خودآگاهی، تمرین آسیبپذیری، روابط ایمن و کمک گرفتن از متخصص، میتوان این دیوار را شکست و به سمت رابطهای سالم و امن حرکت کرد.
ادامه مقاله: دلبستگی اجتنابی
رویکردهای درمانی برای دلبستگی اجتنابی
افراد با دلبستگی اجتنابی معمولاً در مسیر درمان به سختی اعتماد میکنند، چون از صمیمیت میترسند. اما خبر خوب این است که چندین رویکرد درمانی مؤثر وجود دارد که میتواند به آنها کمک کند.
۱. درمان شناختی-رفتاری (CBT)
CBT به فرد کمک میکند باورهای اشتباهی که درباره روابط دارد را شناسایی و تغییر دهد.
- باورهای رایج اجتنابگران:
- «اگر به کسی وابسته شوم، او مرا ترک خواهد کرد.»
- «کمک خواستن نشانه ضعف است.»
- «احساسات خطرناک هستند.»
- در CBT، فرد یاد میگیرد که این افکار را زیر سؤال ببرد و باورهای سالمتری جایگزین کند، مثل:
- «اعتماد کردن به دیگران میتواند تجربهای مثبت باشد.»
- «بیان احساسات باعث نزدیکی بیشتر میشود.»
۲. درمان مبتنی بر هیجان (EFT)
درمان هیجانمحور مخصوصاً برای زوجها بسیار مؤثر است. در این رویکرد، درمانگر به فرد کمک میکند احساسات سرکوبشدهی خود را بشناسد و آنها را به شکلی ایمن بیان کند.
{قانونِ مهمِ یادگیریِ ، اصول رابطه عاطفی}
- مثال: فرد اجتنابی ممکن است پشت جمله «من به تنهایی بهترم» احساس ترس شدیدی از طرد شدن داشته باشد. درمانگر کمک میکند این ترس آشکار شود و در رابطه مورد پذیرش قرار گیرد.
۳. درمان مبتنی بر دلبستگی (Attachment-Based Therapy)
این درمان به طور مستقیم روی سبک دلبستگی کار میکند. درمانگر رابطهای ایمن با فرد ایجاد میکند تا او تجربهی جدیدی از صمیمیت بدون ترس داشته باشد.
۴. ذهنآگاهی (Mindfulness) و مدیتیشن
افراد اجتنابی اغلب احساسات خود را سرکوب میکنند. تمرینهای ذهنآگاهی به آنها کمک میکند احساسات خود را بدون قضاوت مشاهده کنند.
- مثلاً هنگام مدیتیشن، فرد متوجه میشود که هنگام صمیمیت قلبش تند میزند یا مضطرب میشود، و به جای فرار کردن، فقط آن را مشاهده میکند. این کار به مرور اضطراب را کاهش میدهد.
۵. درمان زوجدرمانی
اگر یکی از طرفین رابطه اجتنابی باشد، حضور در جلسات زوجدرمانی کمک میکند هر دو طرف یاد بگیرند چگونه نیازهایشان را بهتر بیان کنند و مرزهای سالمی ایجاد کنند.
تکنیکهای عملی برای تغییر دلبستگی اجتنابی
علاوه بر درمان حرفهای، فرد میتواند با تمرینهای روزمره به تدریج سبک دلبستگی خود را به سمت ایمن تغییر دهد.
۱. تمرین گفتوگوهای کوچک عاطفی
مثلاً در پایان روز بگوید:
- «امروز خیلی استرس داشتم.»
- «از اینکه کنارم بودی خوشحال شدم.»
این جملات ساده قدمهای کوچکی برای باز کردن درهای صمیمیت هستند.
۲. اجازه دادن به دیگران برای کمک
به جای اینکه همه کارها را خودش انجام دهد، بگذارد دیگران هم نقشی داشته باشند. مثلاً:
- از همکارش بخواهد یک گزارش را مرور کند.
- از شریک زندگی بخواهد خریدهای خانه را انجام دهد.
۳. تمرین لمس عاطفی
لمس ساده مثل گرفتن دست یا یک بغل کوتاه میتواند برای افراد اجتنابی دشوار باشد. تمرین تدریجی این کار به آنها کمک میکند صمیمیت را امنتر تجربه کنند.
۴. نوشتن «نامهی احساسات»
نوشتن یک نامه بدون اینکه لزوماً آن را ارسال کنند. این تمرین کمک میکند احساسات سرکوبشده به کلمات تبدیل شوند.
۵. تمرین اعتماد تدریجی
- ابتدا اعتماد در کارهای کوچک (مثل سپردن یک راز بیخطر).
- سپس اعتماد در مسائل مهمتر.
مثالهای موفق از تغییر افراد اجتنابی
مثال ۱: رضا
رضا همیشه از روابط جدی فرار میکرد. وقتی رابطهاش با نازنین جدی شد، ناگهان احساس خفگی کرد و خواست رابطه را تمام کند. اما نازنین با صبر و آرامش و بدون فشار، به او نشان داد که میتواند احساساتش را بیان کند. رضا با کمک جلسات مشاوره یاد گرفت که ترس او ریشه در کودکی دارد. بعد از مدتی توانست درباره ترسهایش صحبت کند و حالا رابطهای پایدار و صمیمی دارد.
{قدرت تجسم و باورهای کمککننده به آن}
مثال ۲: مهسا
مهسا در محیط کار هیچوقت کمک نمیخواست. او فکر میکرد اگر ضعفش دیده شود، همه او را قضاوت خواهند کرد. اما بعد از چند جلسه CBT یاد گرفت که اعتماد کردن به همکاران میتواند مفید باشد. وقتی برای اولین بار از یکی از همکارانش کمک گرفت و تجربهای مثبت داشت، متوجه شد که همه چیز به اندازهای که فکر میکرد خطرناک نیست.
مثال ۳: سارا
سارا همیشه در روابط عاشقانهاش متهم به «سرد بودن» میشد. او در جلسات EFT یاد گرفت که پشت سردیاش یک ترس شدید از طرد شدن وجود دارد. وقتی این ترس را با شریکش در میان گذاشت، رابطهشان عمیقتر شد و او احساس آزادی بیشتری برای ابراز محبت پیدا کرد.
تغییر سبک دلبستگی: از اجتنابی به ایمن
خبر خوب این است که سبک دلبستگی اجتنابی قابل تغییر است. تحقیقات نشان میدهند:
- تجربهی یک رابطه ایمن و پایدار (چه با شریک زندگی، چه با درمانگر) میتواند الگوهای قدیمی را تغییر دهد.
- تمرینهای آگاهانه برای بیان احساسات و اعتماد کردن به دیگران، مغز را دوباره آموزش میدهد.
به عبارت دیگر، دلبستگی اجتنابی یک برچسب همیشگی نیست. فرد میتواند با تلاش، حمایت و آگاهی، به سمت دلبستگی ایمن حرکت کند و روابطی سالمتر و عمیقتر تجربه کند.
سخن پایانی
دلبستگی اجتنابی شاید در ظاهر مانند یک سپر محافظ به نظر برسد؛ سپری که فرد را از آسیب و طرد شدن حفظ میکند. اما این سپر در عین حال او را از گرما، عشق و امنیت واقعی محروم میسازد.
شناخت این الگو، پذیرش آن و تلاش برای تغییر، میتواند دریچهای تازه به زندگی باز کند. مسیر سخت است اما شدنی است. هر بار که فرد اجتنابی یک قدم کوچک به سمت بیان احساس، اعتماد یا صمیمیت برمیدارد، در واقع دیوارهای قدیمیاش را فرو میریزد و به سمت دلبستگی ایمن نزدیکتر میشود.
درباره رضا صفری
© کليه حقوق محصولات و محتوای اين سایت متعلق به مدیر سایت می باشد و هر گونه کپی برداری از محتوا و محصولات سایت پیگرد قانونی دارد.
نوشته های بیشتر از رضا صفری
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.